عوامل حفظ منزلت و جایگاه ذاکر و مداح (بایسته ها و نابایسته ها) - دکتر سیدمحمدهاشمی فرد

نام خورشیدی کاروان سالار «شهیدان خدایی» و پیشوای « بلا جویان دشت کربلایی» در سپیده دم ازل، بر دل های شیفته ی دردمند تابید. این نور و شور، با درد و عشقی همسفر بود که دل « آدم ابولبشر» را در لحظه های نخستِ تحمل بار امانت ، لرزاند .

آدم در گرداب بلا افتاده بود. باید خود را به یاری «کلمات» از خدا آموخته ، نجات می داد. « فَتَلَقّی آدَمُ مِن رَبِّهِ کَلَمات .....» (بقره،37)

«کلمات» را بر زبان می آورد و پروردگار را به آن نام های تابناک سوگند می داد . فقط پنج نام بود و همه چیز به دلخواه پیش می رفت . امین وحی ، بر کار آدم نظارت می کرد و راهنمای او در ادای «کلمات» بود . آدم به فضل آفریدگار ، امید وار بود و لبخندی ، به لطافت شکوفایی یاس های سپیده دمان ، بر لب داشت . او خداوند « حمید» را به نام تابان «محمد» ، توانای « عالی » را به نام نور افشان « علی » ، فاطر آسمان ها و زمین را به نام رخشان «فاطمه » و نیکی آفرین « محسن» را به نام روشن « حسن» به فریاد سوگند می داد و هر لحظه به رهایی نزدیک تر ، و به جان ، شادمان تر می شد .

چون از میان کلمات تابنده ی نجات بخش ، واژه ی حسین را بر لب آورد ، تا قدیم الاحسان را به آخرین نام پاک سوگند دهد ، ناگهان کانون وجودش لرزید و یاس های لبخند خود را ، شقایقهای شبنم گرفته یافت .

نام زلالی که از آغاز بر لب آدم ، و در ادامه رهایی بخش بنی بشر بود ، تا ابد در دایره ی وجود می تابد و غبار ها و زنگارها را از پرده های دل های مشتاق می زداید و دروازه های روشن اشراق را بر آنها می گشاید.

بر این مبناست که انسان بصیر در می یابد که حسین فقط یک نام برای نامگذاری نور چشمان ، سوگند خوردن برای نان و تعویذی برای حفظ جان نیست . در می یابد که حسین ، برای یک دهه ی سال و توسعاً چهل روز ، آفریده نشده است . او آمده است تا چلچراغ هدایت و کشتی نجات امت باشد . او مصمم است تا اندیشه های کژ را راست گرداند و پاکی ها را جایگزین پلشتی ها کند . قیام کرده تا دانش بشر را به کمال و معرفت او را به نهایت برساند . پس علم ، بدون حضور و بینش او ، بسیار تهیدست و عرفان ، بی فانوس یاد و شوق او ، در کوره راههای ظلمات ، محکوم گمراهی است و انسان ، بی ولایت او در خسران ابدی ، خواهد سوخت ...

بنابرین «حسین» نه تنها یک نام ، که نشان تعالی انسان بر مدار انسانیت و ایمان است . حسین یک جریان آسمانی بر گستره ی زمین و یک کهکشان پاکی ، در آغوش آسمان است. اصلاً حسین یک فرهنگ تعالی بخش است و دریغ و درد که آدمی ، دیر به این حقیقت دست می یابد.

* درک درست ذاکر و مداح از فظیلت و کرامت مداحان :

وقتی که مسئولیت و مأموریت حسینی در گودال قتلگاه کربلا به نیمروز دهم محرم با جسارت نابخشودنی سرکشان حق ستیزی چون شمر پلید و شهامت ، شجاعت و شهادت بزرگ مردی چون دردانه ی یگانه ی تاریخ حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام به انجام رسید ، رسالت بزرگ سترگ آزادگانی چون امام سجاد علیه السلام  و حضرت زینب کبری سلام الله علیها آغاز شد .

در آن برهه ی سنگین و هنگامه ی سهمگین ، بار به خون نشسته ی امامت حسینی در کوران درد و طوفان مصیبت باید منزل به منزل و کو به کو فریاد می شد و از رگ های بریده ی به هامون افتاده و بر نیزه رفته ی حسین علیه السلام از زبان ذوالفقارین علی بن الحسین و زینب بنت علی –  علیهم صلوات الله در دلهای جهان و جهانیان می نشست و در سرهای عالمیان طنین انداز می شد و چونان نور شکوهمند و جانلزران حسین علیه السلام هیچگاه خاموش نمی شد .

این وظیفه محتوم را این دو داغدار واقعه، تا جان آسمانی شان به جسم بود به بهترین وجه ایفا فرمودند .  اما مسلَّم این بود که فریاد حسین باید از حنجره های حسینیان  همواره طنین انداز می شد تا  این چلچراغ ایزدی ، همواره تابان بماند . چنین نیست که نور ایزدی فریاد و خط حسینی به خاموشی گراید ، زیرا به اشارت زلال ختم المرسلین صلی الله علیه وآله عترت و آثارش به حکم « لن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض » چونان قرآن در سایه ی « انا له لحافظون » قرار دارد و لیک اثر بخشی و برکات ملموس اجتماعی آن منوط به تلاش اجتماعی صاحبان این جریان است .

بدین روی هم در زمان حیات آن دو وارث خون ثارالله و هم بعد از ایشان با ادامه ی بایسته مسیر ابلاغ رسالت حسینی ، توسط امامان معصوم بار این امانت برداشته شد .

چون زمان غیبت فرا رسید ، امر بر پیروان خاندان دشوارتر گردید . چنانکه فقاهت و هدایت علمی و فقهی جامعه را پیشوایان معصوم به ویژه امام صادق علیه السلام با ترویج و نظارت و اشارت خود بر دوش عالمان امت نهاده بودند ، ابلاغ درد هماره تازه ی عاشورا را نیز بر دوش ایشان و خاصه بر عهده ی ذاکران و مداحان گذاشته بودند چنان که این مأموریت را نخست بار به فرمان مستقم وارث خون و حماسه ی حسینی به « بشیر» سپرده شد و او با توانایی تمام ، فریاد برآورد که « یا اهل یثرب لا مقام لکم »

کار مداحان پرداختن عملی به هدف امام حسین علیه السلام است که برای آن قیام نمود. امر به معروف یعنی حرکت همگانی برای خوب و پاک زیستن و نهی از منکر ، یعنی نهضت عمومی برای ترک پلیدی ها که در کلام نورباران ایشان همان « طلب اصلاح در امت» است.

پس مداح مصلح اجتماعی است . رهبری جامعه به سوی صلاح و سداد را بر عهده دارد و ساده انگاری است که با سطحی نگری و مسئولیت گریزی خود را توجیه کند.

از همه مهمتر این است که مداحی پرداختن به امر پروردگار و اجرای خواست پیامبر گزیده ی اوست . رسول عظیم الشأن  اسلام صلی الله علیه وآله به نص صریح وحی الهی پاداش رسالت خود را عشق ورزی عملی به خاندان پاک خویش می طلبد که «قل لا اسئلکم اجراً الالموده ذالقربی».

ذاکر و مادح اهل بیت که این مسئولیت را پذیرفته است ، لابد می داند و باید بداند که امر خداوند بدون نظارت از جانب حضرت کردگاری ، به حال خود رها نمی شود . یعنی اینکه حضرت حق می نگرد که مداح با کدام رتبه کار مهرورزی خاندان عصمت و طهارت را دنبال می کند . آیا در پی امتثال امر الهی است یا هدف دیگری در سر دارد . آیا در کار سنگین شرح واقعه و تحلیل وقایع آن خدای حسین را می بیند یا خدای نکرده دیگری را.

کار ذاکری، اندوه خوانی و پیام رسانی ، یعنی مداحی مادحان اهل بیت عملی است تالی رفتار معصوم و به اشارت معصوم و به منزله ی تداوم واقعه ی سهمگین طف است که قهرمان حماسه و ایثار و عطش ، آن را به بهترین شکل صورت داد و به جانکاه ترین حالت ، زخم هایش را به جان خرید و جان خدایی خود را فدایش فرمود.

اگر مداحان به نکات یاد شده دقیق و عمیق بنگرند ، در می یابند که آنها گزینش شده اند تا بزرگترین وظیفه را که انعکاس فریاد امام شهید و تداوم راه ایشان و بازماندگان ایشان است - به منزل انجام برسانند. برای اینکه این دسته ی برگزیده به جایگاه خود واقف گردند ، توجهشان به نکات زیر اجتناب ناپذیر است.

الف) معرفت به مقام منزلت و حقیقت زمینی و آسمانی امام حسین علیه السلام که کانون محور مداحی و ذاکری است.

ب) شناخت و معرفت نسبت به اولین مداحان پس از واقعه و آگاهی از هدف، روش و سیره ی آنها در ذکر مصایب امام علیه السلام و یاران امام.

ج)باور به اینکه مداحی عبادت و اجرای دستور پروردگار بلند مرتبه است « قل لا اسئلکم اجراً الالموده ذالقربی »

د) پذیرش این حقیقت که پروردگار بلند مرتبه ی بی همتا ناظر کار مداح است و عملکرد او را ارزیابی  می فرماید.

ه) باور به اینکه مداحی به معنی دقیق آن همکاری با امام و تداوم راه ایشان است (هل من ناصر ینصرنی و هل من معین ...)

و) آگاهی از پاداش حقیقی امر مداحی و نعت و منقبت خوانی که خود جلوه مودت فی القربی است.

ز)تخلق به اخلاق مداحی = (رشد مناعت طبع، پایداری به ارزش های مورد توجه ممدوحان و ...)

ح)باور به اینکه مداحی هدایتگری جامعه است.

ط)توجه به قضاوت صحیح جامعه از عملکرد مداح

* راهکارها :

برای اینکه موارد گفته شده را بهتر بتوان به آن عده از افراد جامعه ی هدف که نیازمند این تذکارند منتقل کرد، باید به جستجوی راههای مناسب پرداخت و از خود ایشان نظر خواست اما در یک نگاه کوتاه و گذرا  شاید بتوان به منظور دست یابی به نکات مورد نظر، طریق زیر را پیمود :

اول : برنامه ریزی و اجرای دوره های آموزشی (سیر ه شناسی مداحان = شناخت سیره معصوم و بازماندگان واقعه عاشورا و ائمه ی هدی و اعاظم مداحان سلف)

دوم : تهیه، تولید و انتشار منابع – با طراحی ، برنامه ریزی و مدیریت خاص برای تهیه و تولید - و قرار دادنِ آن در اختیار مداحان و گرفتن بازخورد آن .

سوم : برگزاری نشست های دوره ای و دعوت از چهره های علمی –  اجتماعی خبره و خبیر جهت تبیین موضوع.

چهارم: استفاده بجا و منطقی و هدفمند از وسایل ارتباط جمعی بویژه رسانه های صوتی و تصویری ملی و استانی.

* درک درست از تأثیر مداحان :

در مباحث نظری بالا بدین نکته نیز توجه شد اما یادآوری می کنم برای بازنمایی دقت و اهمیت موضوع، نکات زیر باید مورد نظر باشد:

الف) بازخوانی آثار مداحی در طول تاریخ و ارائه ی نتایج آن به مداحان

ب) بازیابی نتایج مداحی در رشد و تحول جوامع و ارائه ی آن به مداحان

ج) تبیین ارتباط منطقی مداحی با عمل به تکلیف امام علیه السلام و پیروان وی در متن واقعه

* برخی راهکارها :

۱) طراحی و اجرای پژوهش های کتابخانه ای و میدانی و ارائه ی نتایج آن به مخاطبان.

۲) راهکارهای چهارگانه ای بالا

* رابطه ی صحیح و منطقی با مردم - قبل، حین و بعد از مداحی :

چنان که گفته شد، مداحی انجام وظیفه ای در پی تلاش های پیشوایان معصوم است . بدین روی باور رفتار یا حرکتی که خلاف شأن تالی معصوم باشد خلاف انتظار است.

رابطه ی مداح در همه حال با آحاد جامع ترویج کننده ی روش و منش و سیره پیشوایان دین است .  رعایت احترام همگان و عمل به شیوه مألوف و مطلوب الگوهای زندگی راستین مبتنی  بر آموزه های دینی، مقدمه ی امر مداحی است که در غیر این صورت مداحی راهی به گمراهی و گمراه کردن دیگران و  با دست خود خرمن خود را سوزاندن است.

برای این که برخورداری از سلوک اسلامی و انسانی در جامعه حاصل شود و قطعاً مداحان بانیان و  طلایه داران آنند، لازم است، در قالب روش های یاد شده و ممارست عملی آن ، اقدامات زیر در دستور کار قرار گیرد.

الف) تخلق به اخلاق مداحی یعنی اخلاق و آداب مسلمانی

ب) آشنایی با سرآمدان امر مداحی با توجه به بند 1 همین نوشتار.

*خاتمه:

اگر آن چه که به اختصار از نظر گذشت مورد توجه ، توسع و مداقه قرار گیرد و برای حصول آنها اقدام عملی و علمی صورت پذیرد، و به عبارت دیگر جنبه ی اثباتی موضوع مورد عنایت برنامه ریزان این وادی قرار گیرد، به خودی خود پرداختن به جنبه های سلبی و نبایدِ کار مداحی نیز پرداخته شده است.