نیم نگاهی به آیین سینه زنی بوشهر - علی بهی پور

ساخت وبلاگ

                                                                                                            علی بهی پور  ـ  بندر بوشهر

 

یکی از آیین ها که همواره نمود بیداری و هشیاری و نمایش فرزانگی و حماسگی  بوده است آیین و مراسم سینه زنی است که در جنوب کشور، به شکلی خاص غیر از مناطق دیگر به نمایش گذاشته می شود. انسان جنوبی در راستای فاجعه ی عظیم کربلا هر سال به خانه تکانی روح و قلب همت گماشته و با برپا داشتن این رسم، غیورانه رو به روی هر چه پلیدی و پلشتی است ایستاده است. شگفت آن که آیین سینه زنی در هر دوره یی توانسته مطابق با آن دوره شکل خود را تغییر داده و با مدرنیته هماهنگ شود و روزگار چرکین را در نوحه ها و کلمات حزن انگیز به نمایش بگذارد.آمیختگی طبیعت در این مراسم با شکوه به شکلی است که هر انسانی را به تحریک و جنبش وا می دارد. به همین جهت است که این مراسم با عنوان «سینه زنی بوشهری» در همه جا از آن یاد می شود، زیرا با همه جای دیگر تفاوت دارد. قسمت اعظم این آیینِ  با شکوه از شکل جغرافیای این منطقه یعنی «بوشهر» وام می گیرد.«دریا» این ثروت عظیم، این بیکران جادویی آمده و عناصر خود را به سینه زنی وام داده است طرزی که حرکت دوار و چرخشیِ سینه زنان، غریو هیجاگونه ی آنان، پرتاب دست ها و بر زمین خوردن پاها، دست بردن در کمر یکدیگر و حول مرکزی گردیدن، از حرکت امواج دریا، غریو موج ها که بر ساحل می کوبند و چرخش آب و کف به لب آوردن ِ لبه ی امواج نشأت گرفته و با طبیعت یکی گشته به نمایش می گذارد. آوای مرغان دریایی بر فرق امواج در موسیقی این منطقه به خصوص بوق ها و سنج ها که سینه زنی را همراهی می کند، بی تأثیر نیست.

 1) سینه زنی پس از پایان یافتن «دمّام» آغاز می گردد. این مراسم  با اجرای نوحه های سبُک و مصراع کوتاه با صدای «پیش خوان» یا سرخوان شروع می شود. پیش خوان در واقع وظیفه ی گرم کردن سینه زنی را به عهده دارد. پیش خوان لازم نیست حتماً داری صدای خوب باشد. سینه زنی با افراد کم سن و سال و با دایره ی کوچک چهار پنج نفری آغاز می گردد. طبقه بندی اصوات در این مراسم دیدنی است، به نوعی که خود گروهی کر را تشکیل می دهند یعنی صدای زیر و نازک در صف های بیرونی ـ  صدای متوسط جوانان در صف های وسط و اصوات بم در صف های جلو (دور نوحه خوان اصلی). پیش خوان که نوحه خوان آغازین است با نوحه های قدیمی و کوتاه و گاهی تکه دوزی شده وظیفه ی گرم کردن و شکل دادن را دارد تا جایی که حلقه ی بزرگ سینه زنان پهناور گشته و سپس نوحه خوان اصلی وارد می شود. گاهی پس از دو حلقه شدن صف ها (در اصطلاح محلی «بُر») نوحه خوان خود را می رساند. معمولاً نوحه خوان بایستی علاوه بر داشتن صدای خوب، دارای حافظه و گاهی طبع شعر نیز باشد که البته الزامی نیست. ولی باید اطلاع کافی از سینه زنان خود داشته باشد و آنان را بشناسد. وظیفه ی هدایت سینه زنان و نظم دهی سینه زنی وظیفه ی «بُر ساز» است که خود در سینه گردانی همدوش نوحه خوان می باشد. او خود سینه زنی حرفه یی است و با مشاهده چهره و ریخت سینه زنان و حرکت آن ها می تواند با آسانی پی به مهارت آن ها برده و آن ها را برای حضور در برهای جلو تر دعوت کند. نوحه خوان، نوحه های خود را با نوحه های حزن انگیز سنگین و گاهی تفکر آمیز و مشحون از اندیشه و با ریتم آهسته می آغازد.این خود برگرفته از آگاهی خاصی است. سینه زنی بوشهری خود یک میدان رزم است؛ در میدان رزم، هماوردان در آغاز با کلمات سنگین و نصایح گونه خود را معرفی می کنند که در اینجا که آوردگاهی مذهبی است شکل معرفتی نوحه ها با نصایح که یادآور کلمات نصیحت گونه و سنگین امام شیعیان«حسین ابن علی علیه السلام » هنگام رزم بود تطابق دارد. با تغییر لحن و ریتم نوحه ها، نوحه خوان به سمت آهنگ های هیجانی رفته، همزمان «بُرساز» نیز به تعداد برها افزوده و جمعیت را فشرده  (حمله) به سمت نوحه خوان و ازدحام به دور او می کند. تو در تویی حلقه ها به دور نوحه خوان «هن هن» نفس ها، غریوهای ناخودآگاه از حنجره ی سینه زنان نوحه خوان را به هیجان آورده و او را به سمت اوج برده، نوحه خوان دستور «واحد» را صادر می کند. با اجرای این قسمت که خود مبحثی دیگر می طلبد، ریتم سینه زنی یکی در میان می شود. سینه زنان در حرکت به جلو دست بر سینه زده و در بازگشتن به عقب دست ها بالا رفته برای حرکت بعدی. در این قسمت سینه زنان، همسرایی نمی کنند و تنها به واحد گوش فرا می دهند. اشعار این قسمت از سینه زنی معمولاً بدون انقطاع است. اما در سال های کنونی به تأثیر از آهنگ های جدیدتر نوحه های دیگر برای واحد آماده شده است که دارای ریتم سکوت و هیجانات دیگرگونه است که خود موافقان و مخالفانی داشته و جای طرح آن فرصتی جدا می طلبد.پس از واحد، نوحه خوان با گفتن لفظ «مظلوم» سینه زنان را آماده ی شنیدن ملودی «چاوشی» کرده که روی  ریتم بلا انقطاع واحد که در حال ادامه است شکل می گیرد.

2) ساختار تدویری در سینه زنی بوشهری

« حرکت چرخشی و هم آهنگ دوایر تو در توی «بر» های سینه زنی، ضربه های همزمان دست ها و تلاطم غرور و عاطفه برانگیز این دوایر زنده انسانی در همان حال یادآور طواف آهنگینی گرد دوست است. ساخت همیشه  ی تدویری آثار و نمودهای مذهبی را گرد وحدت محوری القا می کند.  شما اگر در مسجد بزرگ اصفهان و دیگر مساجد آن منطقه و زیر گنبد فیروزه گون و پر هیاهو از نقش ها  و طرح های متقارن بنشینید و به بالا خیره شوید در می یابید  که نقش ها در حواشی پایینی سقف گنبد به تدریج به سمت مرکز خود که نقطه ی انتهایی باشد حرکت رازگونه یی دارند گویی ابتدا همیشه آهسته و با شتاب به جانب آن نقطه ی کذایی از هم سبقت می گیرند و در نهایت در نقطه ی میعاد به هم می رسند و یگانه می شوند این ساختار تدویری به گونه یی یادآور ساختار منحنی آسمان نیز هست، خصوصاً شب های تاریک که ستاره ها تا ژرفای ابدی آسمان را مجسم می سازند» 

 

3)کثرت در وحدت، وحدت در کثرت و نمود آن در سینه زنی

یکی شدن و به یگانگی رسیدن یکی از رهاوردهای سینه زنی و این آیین پر هیبت است از همانگاه که سینه زنان  با دست چپ کمر سینه زنِ کناری خود را گرفته به این معنی است که: با یکی شدن می خواهیم کمر همت ببندیم در این عزا و تشریک مساعی کنیم. رسم است که سینه زنان به کمر خود شال می بندند و در واقع نشان می دهند که در این آیین عزاداری برای همکاری کمر همت بسته اند و با هم یک تن اند؛ یک تن واحد. گردش دست ها با هم، گردیدن حول یک محور و یک نقطه، چرخش پاها در یک زاویه ی دایره یی و در نهایت و در نهایت یک وحدت کثیر است. انسان با دیدن حلقه های تو در توی سینه زنی بوشهری و تشابه آن به حرکت حلزونی در یک محور به یاد این شعر حافظ می افتد:

                                                                                                                                                                                         از خلاف آمد عادت  بطلب کام  که  من       

  کسب جمعیت از آن زلف پریشان کردم

 

 

 

آن جمعیت بسیار و پریشان خاطر را به نقطه ی واحد رساندن و یک دست و یک صدا را تکرار کردن اتحادی است زیبا از آن جمع پرشور و پریشان آدمی.

 

4) هیجان آخرین

سینه زنی بوشهری با اجرای «هیا مولا» به پایان می رسد. بلافاصله پس از دعای نوحه خوان و با ادای کلمه ی «مرواتون همه سال» ۱

که واژه یی باستانی است، سینه زنان به دسته های کوچک تقسیم شده و در حالی که با دست ها کمر یکدیگر را گرفته اند پشت سر هم حرکت کرده و جملات شعار گونه و رجز گونه یی را تکرار می کنند که در جواب شخص سرآهنگ می باشد. در این گونه حرکات سینه زدن در کار نیست، تنها هنگام ایستادن رو به روی  یکدیگر همان کلمات شعار گونه را تکرارکرده و سینه زدن را به مرز جنون می کشانند که گاه به غش کردن برخی سینه زنان می انجامد؛ این مرحله اوج آخرینِ سینه زنی در بوشهر است. بررسی از ناحیه ی دیگر این آیین پرشور به درازا خواهد انجامید. بی شک لحظه هایی در این نوع مراسم وجود دارد که از نقطه نظر جمال شناسی قابل تأمل و نقد و بررسی نیز خواهد بود.

۱ـ مروا: فال نیک، بخت نیک، نوعی دعای خیر؛ ضد مرغوا یعنی فال بد:

 آری چو پیش آید قضا مروا شود چون مرغوا   جای طرب گیرد شجن جای شجر گیر گیا

 

آیین فرا رفتن ...
ما را در سایت آیین فرا رفتن دنبال می کنید

برچسب : علی بهی پور,سینه زنی بوشهری,مقاله,سینه زنی,بوشهر, نویسنده : روابط عمومی بنیاد دعبل خزاعی بوشهر deabel-boushehr بازدید : 1588 تاريخ : چهارشنبه 8 خرداد 1392 ساعت: 23:16